تبصره ۵ ماده ۱۶۹ مکرر چیست؟ سیستمی که هیچ چیز را پنهان نمی‌کند

اگر ماده ۱۶۹ مکرر هدف شفافیت را تعیین کرده، تبصره ۵ نحوه رسیدن به این هدف را مشخص می‌کند. این تبصره در اصل، دستورالعمل اجرایی است که به سازمان امور مالیاتی اجازه می‌دهد:

• دسترسی آنلاین: به اطلاعات شما و تمام کسانی که با آن‌ها معامله می‌کنید، به‌صورت برخط (Online) دسترسی پیدا کند.
• دریافت اجباری داده‌ها: بانک‌ها، سازمان ثبت اسناد، گمرک، شرکت‌های بیمه و… را موظف به ارسال مستمر اطلاعات به سازمان مالیاتی کند.

نتیجه؟ اظهارنامه مالیاتی شرکت شما فقط یک کاغذ نیست؛ این گزارش به‌صورت خودکار با اطلاعات بانکی، داده‌های معاملاتی طرف‌های مقابل و سوابق دارایی‌تان مقایسه می‌شود.

بزرگترین ریسک امروز عدم ارسال گزارش نیست، بلکه مغایرت اطلاعاتی است. اگر چیزی را در اظهارنامه پنهان کنید، سازمان مالیاتی آن را از بانک یا طرف معامله شما پیدا خواهد کرد.

این قانون فقط شما را موظف به گزارش نکرده است؛ بلکه تمامی نهادها و اشخاص حقوقی که به نوعی در جریان معاملات شما قرار دارند، باید اطلاعات را به سازمان مالیاتی ارسال کنند. این شامل موارد زیر است:

• نهادهای دولتی و عمومی: وزارتخانه‌ها، شهرداری‌ها، سازمان ثبت اسناد و املاک.
• نهادهای مالی: بانک‌ها، مؤسسات مالی و اعتباری، شرکت‌های بیمه.
• سایر اشخاص حقوقی: هر شرکت دولتی یا خصوصی که اطلاعات مالی، معاملاتی یا دارایی مرتبط با شما را در اختیار دارد یا زمینه کسب درآمد برایتان فراهم می‌کند.

مثال عملی: اگر شرکتی کالایی از شما بخرد:

• بانک او باید گردش پولی مربوط به آن را گزارش دهد.
• شرکت حمل‌ونقل باید بارنامه آن را ارائه کند.
• سازمان امور مالیاتی این داده‌ها را با صورت معاملات فصلی (TTMS) شما مقایسه می‌کند.

بنابراین، بزرگ‌ترین ریسک امروز فقط عدم ارسال گزارش نیست؛ بلکه مغایرت اطلاعاتی است. اگر چیزی را در اظهارنامه پنهان کنید، سازمان مالیاتی آن را از بانک یا طرف معامله شما پیدا خواهد کرد.

علاوه بر نهادهای فوق، خود شما نیز اگر جزو دسته‌های زیر باشید، مشمول تکالیف ماده ۱۶۹ مکرر هستید:

• کلیه اشخاص حقوقی: تمامی شرکت‌ها، مؤسسات و سازمان‌ها (حتی شرکت‌های مناطق آزاد و دانش‌بنیان).
• صاحبان مشاغل گروه اول: اشخاص حقیقی که حجم فروش سالانه آن‌ها (کالا و خدمات) بیش از سی میلیارد ریال باشد، یا به دلیل نوع فعالیت (مثل صرافی‌ها، بیمارستان‌ها یا دارندگان کارت بازرگانی) در گروه اول قرار گیرند.

عدم رعایت این تکالیف بلافاصله جرایم سنگینی را به دنبال دارد:

• جریمه ۲٪ مبلغ معامله (برای اسناد):
  • عدم صدور صورتحساب فروش کالا یا ارائه خدمات.
  • استفاده از شناسه (شماره اقتصادی/ملی) خود برای دیگران، یا استفاده از شناسه دیگران برای خود.
  • عدم درج صحیح شماره اقتصادی (یا شناسه ملی برای اشخاص حقوقی) خود یا طرف معامله در صورتحساب.
• جریمه ۱٪ مبلغ معامله (برای گزارش):
  • عدم ارسال به‌موقع فهرست صورت معاملات فصلی (TTMS) مطابق با روش‌های تعیین شده (مهلت آن ۴۵ روز پس از پایان هر فصل است).
  • اگر مأموران مالیاتی از شما مدارک خرید را درخواست کنند و شما نتوانید آن‌ها را ارائه دهید، ۱٪ از مبلغ صورتحساب‌های ارائه نشده را جریمه خواهید شد (باید اسناد خرید سال عملکرد و سال بعد از آن را نگهداری کنید).

از سال ۱۴۰۱، اصلاحیه‌ای در آیین‌نامه اجرایی تبصره ۵ اعمال شد که مسئولیت‌ها را برای نهادهای ارائه‌دهنده اطلاعات بسیار سنگین کرد:

• مسئولیت تضامنی با مودی: اگر نهادهای واسط (مثل بانک‌ها یا سازمان ثبت) از ارائه اطلاعات خودداری کنند و این کار منجر به ضرر دولت در وصول مالیات شود، آن‌ها علاوه بر مسئولیت تضامنی با مودی اصلی در پرداخت مالیات، جریمه می‌شوند.
• جریمه پلکانی اطلاعات‌دهندگان: این جریمه بر اساس میزان مالیاتی که به دلیل اطلاعات کشف‌شده توسط این نهادها، وصول شده است، محاسبه می‌شود. این جریمه می‌تواند تا ۲ برابر رقم مالیات پرداخت شده به سازمان مالیاتی باشد.
• جبران خسارت دولت: مهم‌تر اینکه، در صورت وارد شدن خسارت یا زیان به دولت به دلیل عدم ارائه اطلاعات توسط مدیران (چه مدیران شرکت شما و چه مدیران نهادهای واسط)، متخلفین مسئول جبران خسارت وارده به دولت خواهند بود. این یعنی، مسئولیت مستقیماً به سمت افراد حقیقی و مدیران می‌رود.

قبل از انجام هر معامله مهم، حتماً هویت مالیاتی طرف مقابل را چک کنید. این کار شما را در مقابل اتهامات تبانی یا استفاده از فاکتور صوری محافظت می‌کند:

• استفاده از شناسه ملی/اقتصادی: برای اشخاص حقوقی، از شناسه ملی به جای کد اقتصادی استفاده کنید.
• اعتبارسنجی آنلاین: یک پروتکل داخلی ایجاد کنید که تیم فروش یا مالی شما موظف باشد شماره اقتصادی طرف معامله را از طریق پورتال سازمان امور مالیاتی چک کند و از صحت آن مطمئن شود.
• دقت در درج شناسه: مطمئن شوید شناسه ملی شرکت شما و طرف معامله در تمام صورتحساب‌ها و قراردادها به درستی درج شده است. یک اشتباه ساده در ورود داده‌ها می‌تواند جریمه ۲٪ را در پی داشته باشد.

سیستم‌های مالیاتی امروز بر پایه داده‌های آنلاین و برخط کار می‌کنند. سیستم‌های حسابداری قدیمی یا روش‌های دستی، ریسک خطای انسانی و عدم تطبیق را بالا می‌برند:

• سامانه مودیان: مطمئن شوید شرکت شما به سامانه مودیان متصل است و صورتحساب‌های الکترونیکی و فصلی شما به صورت استاندارد و خودکار تولید و ارسال می‌شوند.
• تطبیق داده‌ها (Reconciliation): تیم مالی شما باید به طور مرتب داده‌های فروش و درآمد شرکت را با اطلاعاتی که انتظار دارید سازمان مالیاتی از بانک‌ها و سایر نهادها دریافت کرده باشد، مقایسه کند. هر مغایرتی باید قبل از حسابرسی سازمان مالیاتی، داخلی حل شود.

نگهداری اسناد خرید یک خط دفاعی کلیدی است:

• نگهداری اجباری: اشخاص حقوقی و مشاغل گروه اول باید صورتحساب‌های خریدهای خود را در سال عملکرد و سال بعد از آن نگهداری کنند.
• جریمه عدم ارائه: اگر مأموران مالیاتی این اسناد را درخواست کنند و نتوانید ارائه دهید، جریمه ۱٪ اعمال خواهد شد.